Ferhat Uludere’nin ilk baskısını 2010 yılında yapan Sonbaharda Sarhoş Bir Kasaba adlı romanı uzun bir aradan sonra Yitik Ülke Yayınları tarafından yeniden yayımlandı. Uludere’nin edebi dünyasına aşina olanlar onun dile verdiği öneme ve türler arasında geçişine yabancı değil; meselelerine de. İlk öykü kitaplarında kasaba ve şehir arasında kurduğu sıkışmış evren, ilk romanı 1001 Fıçı Bira’da kasabalı bir gencin hikâyesine, ikinci romanı Sonbaharda Sarhoş Bir Kasaba’da ise efsanelere ve kasabanın hikâyelerine evrilmişti. Ardından Don Quijote’nin Üçüncü Cildiile postmodern bir romanla karşımıza çıkmıştı Uludere ve edebiyat tarihinde iz bırakmış bazı roman kahramanları onunla yeniden dile gelmişti. Son romanı Son 11’de ise yine kasabaya dönmüş, küme düşmüş bir futbol takımının soyunma odasından kasabanın otuz yıllık tarihine, aşklarına ve ‘90’ların siyasi ve kültürel değişimine tanık etmişti okurunu.
Genelde erkek dünyasını anlatan yazarın en dişi kurguya sahip romanının Sonbaharda Sarhoş Bir Kasaba olduğunu söyleyebiliriz. Bir sahil kasabası, deniz, denizkızları, balıkçılar, metruk bir ev, evle birlikte kasabaya saçılan hikâyelerin karanlığına gömülmüş Feryat ve Hazan’ın aşkı ve sahil kasabalarının görünmeyen karanlık yüzü… Büyülü gerçekçi bir kasaba romanı.
Sonbaharda Sarhoş Bir Kasaba’nın kitaplarının arasındaki yeri nedir senin için?
1001 Fıçı Bira’nın yayımlanmasının ardından yeni bir dil arayışına girmiştim. Daha olgun bir dile ve daha farklı kurguya ihtiyacım olduğunu düşünüyordum. 1001 Fıçı Bira bir gencin ağzından kendi hikâyesini anlatıyordu ve doğal olarak çok gündelik ve genç bir dili vardı. Onu kırmıştım Sonbaharda Sarhoş Bir Kasaba’da. Bunun yanı sıra bir sahil kasabasına, denize ve denizkızlarına dair bir şeyler yazmak istiyordum. Asıl amacım bunları yapmak, büyük laflar etmeden kocaman şeyler söylemekti ve hepsini yaptığımı düşünüyorum. Günlük gazetede çalışırken ve gazetenin çıkardığı tüm eklerden sorumluyken kısa zamanlar ayırarak uzun sayılabilecek bir dilimde yazmıştım Sonbaharda Sarhoş Bir Kasaba’yı, o anlamda da özel bir yeri vardır.
Bu kitabınla birlikte büyülü gerçekçi evrenlere açılıyoruz. Nedir büyülü gerçekçilik ve Sonbaharda Sarhoş Bir Kasaba bir öyküden nasıl böyle bir evrene evrildi?
Büyülü gerçekçilik okumayı sevdiğim bir tür aslında. Latin Amerika’nın şamanik köklerinden beslenen ve bu köklerden ortaya çıktığını düşündüğüm akımın Türkiye’nin anlatısına da çok uygun olduğunu düşünüyorum ama bizde yeteri kadar ilgi görmüyor. Gerçekçilik daha ağır basıyor bizde. Onu süslemeye ihtiyaç duymuyoruz. Büyülü gerçekçiliği özetlemek ya da anlatmak gerekirse, uzun zaman hem Kolombiya Milli Takımı’nın ve Pablo Escobar’ın kurduğu takımların kalesini korumuş Rene Higuita örneğini veriyorum. Büyülü gerçekçiliği anlamak isteyenlerin onun Akrep Kurtarışı’nı izlemelerini tavsiye ederim. Kaleye gelen topu elinle tutmak yerine takla atıp ayaklarınla kurtarmaktır Büyülü gerçekçilik.
Büyülü gerçekçiliği okumayı sevsem de, aslında bir türe takılıp hep o türde çalışmak istemiyorum. Sonbaharda Sarhoş Bir Kasaba yapısı ve konusu gereği bu akıma uygundu. Bu roman başka bir türde yazılamazdı. Ama hemen akabinde Don Quijote’nin Üçüncü Cildi adlı post-modern bir roman yazmıştım, oradaki hikâyenin de başka bir türde anlatılamayacağını düşünüyordum.
“Kasabayı anlatmak” lafını açmak lazım belki de. Çünkü edebiyatımızda çok roman ve öykü kasabada geçiyor, kasabalı karakterleri ele alıyor, edebiyat taşradan besleniyor. Bir de Trakyalı olup alkolle seyreltilmiş yaşamlar konunca önümüze, kimine göre hikâye “Trakya’nın meyhane ve sarhoşlarını anlatıyor”a dönebilir… Ama sen kasabada geçen hikâyelerden ziyade, farklı olarak, kasabayı bir karakter olarak koyuyorsun önümüze… Kasabanın bu anlatılası hali, kasaba nedir senin için?
Özellikle Son 11 ve Sonbaharda Sarhoş Bir Kasaba özelinde konuşursak, içlerinde baskın karakterler olmasına rağmen iki kitap da bir karakter romanı değil. İkisinin de merkezinde kasaba var. Birinde dünyanın uzağında duran bir sahil kasabası, diğerinde ise adıyla sanıyla Lüleburgaz… İki romanı da kasabayı anlatmak ve anlamak için yazdım. Asıl odaklandığım kısım biraz da kasabanın insana yaptığı fenalıklardı. Bu anlamda tek bir kişiyi anlatmak çözüm olmayacaktı ve sosyolojik bir anlatı kurup kasabayı merkeze koymam gerekiyordu. Çünkü kasabayı, ne kadar küçük olursa olsun tek bir kişi üzerinden, tek bir hikâye etrafında anlatamazsınız. Başka bir kurguya ihtiyacınız olacaktır.
Lüleburgaz bir sahil kasabası değil. Anlattığın diğer kasabalardan ziyade bir sahil kasabası var bu kitapta. Kitabın atmosferine katkısı büyük. Modern hayatın sığınılacak, romantik sahil kasabası değil, gizemi, hikâyeleri, kötülüğü, şiddeti içine hapseden, neredeyse efsunlu bir kasaba. Burada deniz de bir karakter resmen. Deniz bir kasabayı nasıl etkiler?
Ben gri bir sanayi kasabasında büyüdüm. Çocukluğum orada geçti, ilk gençliğim de öyle… Ve o griliğin içinde rengi özlerdik. Hiç renk yoktu kasabada sanki; hayat ezberlenmiş çaresizlikler ekseninde ilerliyordu. Kimsenin hayali de yoktu; herkesin işi belliydi, bir fabrikaya girmek… Sadece o fabrikadaki iş kollarımızı seçmek için eğitim alıyorduk. Böyle bir coğrafyada denizi özlüyor ve oturduğumuz çay bahçesinin önünde otoyolun değil de denizin olduğunu düşlüyorduk. Bu düşün karşılığı bir anlamda Sonbaharda Sarhoş Bir Kasaba ve bu yüzden de düşler, hayaller, farklı renklerle bezeli. Ve sanayi kasabasındaki çocuklarının umutsuzluğu ve korkularıyla kabarıyor deniz.
Genelde erkek dünyasını anlatıyorsun. Bu dünyada kadınlar ya yok ya evlerindeler. Ya da bir anda kasabaya dönüp ortalığı karıştırıyorlar, kasabada bir yaranın kabuğunu kaldırıyorlar. Ferhat Uludere’nin yazınında kadın tehlikeli olan, karanlık olan, baştan çıkaran mıdır?
Genel itibariyle erkek dünyasını anlatıyorum çünkü kasaba dediğimizde kadınların evlerinde sıkışıp kaldığı, erkeklerin ise bütün bölgeye hâkim olduğu bir yaşam var ortada. Romanlarımın genelinde 1001 Gece Masalları’ndaki kadın motifini kullanıyorum. Biraz oryantalist bir bakış, biliyorum ama oradaki kadın kimliği hoşuma gidiyor. Kadınlar sıradan erkek dünyasının kenarında duruyor ve o dünyayı yok ediyorlar. Benim kadınlarım biraz efsunlu varlıklar. Peşlerinde bir gizi ve yok oluşu taşıyorlar. Erkekler onların peşinde perişan oluyor. Yani efsunlu oldukları kadar da tehlikeliler.
Yine yazdıklarında tekrarlayan bir motif olarak kadın kasabayı terk eden, büyük hayatlar arayan, modernizme uyumlu ve hedeflerinin peşinden giderken erkekler kasabada kalan, daha âtıl, keşmekeşten bir limana sığınmış karakterler. Bir kabulü yaşıyorlar. Bu bana kasaba erkek, şehir kadınmış, kasaba ve şehir ikilemi kadın ve erkek arasında da sürekli gitgelleri doğuruyormuş, erkek değişime daha kapalıyken kadının doğası değişim ve dönüşümmüş gibi bir alt okuma yaptırdı bu kez. Ne dersin?
Kadınlar erkeklere nazaran her zaman daha cesurlar, en azından gitmeyi başarıyorlar. Erkekler daha statüko düşkünü oluyor. Mevcut durumu kabullenmek ve bir anlamda mevcut hali sürdürmek onlara düşüyor. Bu anlamda kasabayı ilk kadınlar terk etti ve erkekler peşlerinden gitti. Kadınlar hayatlarını değiştirse de erkekler mevcut hayatlarını kasaba dışında sürdürme hayali kurdular. Her zaman böyle değil midir? Kadın yeniliğe her zaman daha açıktır. Gezmeyi kadın ister, evin eşyalarını kadın değiştirir… Kadın sürekli yenilik yapar.
Sen bir hikâye anlatıcısısın ama çok da iyi bir hikâye biriktiricisisin. Yazma serüveninde otobiyografik öğelerden, yaşanmış hikâyelerden de sıklıkla besleniyorsun. Bunların kitaba girişleri nasıl oluyor? Yazma sürecin nasıl işliyor?
Yazmaya başlamadan önce elimde her zaman hikâyelerim vardır. Ne anlatacağımdan ziyade, hikâyeleri nasıl bir araya getireceğimi düşünürüm. Sonbaharda Sarhoş Bir Kasaba’da deniz bir birleştirici unsur olarak karşımıza çıkıyor, Son 11’de ise futbol takımı aynı işlevi görüyor. Hikâyeleri bir araya getirirken sırtımı gerçeğe yaslamıyorum hiç. Bir gerçek kırıntısından hareket ederek birçok fark hikâyeden detayları bir araya getirip yeni bir şey inşa ediyorum. Genellikle de insanların hikâyelerinden yola çıkıyorum ve yazdıktan sonra o hikâyeyi kimse tanımıyor.
“Büyük şehrin büyük düşleri ve bu düşlere yetişme telaşı… Yıllardır aynı şeyleri düşünüp aynı şeyler için uğraşıyordu Hazan. Biraz daha kazanıp biraz daha fazla harcamak, koltukları yenilemek, daha şık tabaklarda yemek yemek, arabayı değiştirmek, yeni ev almak… Tüm bunları yapmaya yaşamak diyordu. Onun için yaşam satın alınan bir şeydi.”
Senin için yaşamak nedir?
Yaşamak satılan alınan bir şey değildir ama biz artık her şeyi satın almaya alıştık. Yiyecek satın aldık, giyecek satın aldık, bilgi satın aldık ve şimdi yaşam satın almaya çalışıyoruz. Daha fazla ve daha çok… Halbuki yaşam her yaşın tadına varmaktır. Sevmek, sevilmek, ihanete uğramak, ağlamak, üzülmek, mutlu olmak ve birinin mutluluğunu paylaşmaktır. Hiçbiri de satın alınamaz bunların. İnsan gözyaşlarını satın alabilir mi?
* Bu söyleşi 8 Ekim 2020’de K24 / T24 Bağımsız İnternet Gazetesi’nde yayımlanmıştır.
Beril Erbil 